Dykcja
I. CELE KSZTAŁCENIA – wymagania ogólne
- 1. Głównym celem nauczania dykcji jest wykształcenie umiejętności posługiwania się poprawną, wyrazistą i ekspresyjną wymową w śpiewie w mowie oraz w działaniach scenicznych.
- 2. Rozwijanie dyspozycji psychofizycznych niezbędnych do wykonywania zawodu aktora scen muzycznych.
- 3. Kształtowanie postawy szacunku dla polskiego dziedzictwa kulturowego oraz poczucia odpowiedzialności za słowo.
- 4. Opanowanie podstaw techniki mówienia.
- 5. Wyeliminowanie nieprawidłowości w używaniu narządów mowy, pozbycie się regionalizmów, gwar, naleciałości i niedbałości mowy potocznej.
- 6. Wykształcenie wrażliwości słuchowej oraz umiejętności samokontroli.
- 7. Wypracowanie różnych formacji środków wyrazu artystycznego języka interpretacyjnego w zakresie żywego słowa i umiejętności dostosowywania go do coraz to innych potrzeb artystycznych.
II. Warsztat
1. Przygotowanie z zakresu anatomii i fizjologii aparatu głosowego.
- Słuchacz zyskuje świadomość funkcjonowania narządów mowy;
- poznaje budowę aparatu oddechowego, artykulacyjnego i fonacyjnego;
- potrafi opisać mechanizm powstawania dźwięku;
- scharakteryzować budowę nasady, jamy ustnej, nosowej i gardłowej;
- umie opisać budowę krtani i narządu słuchu oraz aparatu oddechowego;
- poznaje zasady higieny głosu;
- potrafi wykonać podstawowe zestawy ćwiczeń motorycznych usprawniających aparat głosowy: ćwiczeń warg, języka, podniebienia miękkiego, krtani, ćwiczeń oddechowych (podparcia oddechowego – appoggio) oraz ćw. rezonacyjnych, opanowuje umiejętność ekonomicznego operowania wydechem.
2. Wyeliminowanie nieprawidłowości w używaniu narządów mowy.
- Słuchacz zyskuje większą świadomość wymawianiową poprzez zapoznanie się z elementami fonetyki i ortofonii;
- zdobywa wiedzę dotycząca klasyfikacji artykulacyjnej głosek polskich;
- zna tablice spółgłosek, kryteria ich podziału pod względem artykulacyjnym, umie dokonać podziału spółgłosek i wpisać w tabelę;
- rozpoznaje prawidłowe brzmienie głosek w izolacji oraz w logatomie;
- umie zademonstrować prawidłowy układ artykulacyjny oraz odróżnić od wadliwych realizacji;
- potrafi scharakteryzować samogłoski i ich układ artykulacyjny, dokonać podziału zgodnie z „trójkątem T. Benniego” oraz prawidłowo je wymówić;
- kształci umiejętność poprawnego wykorzystywania głosek w różnych sytuacjach scenicznych;
- zwiększa zasób pojęć dotyczących cech głosek np. labializacja, koartykulacja, fonetycznej organizacji wyrazu: fazy wypowiedzi, antycypacja, perseweracja itd.;
- poznaje alfabet fonetyczny oraz zapis wersji wymowy scenicznej;
- potrafi zapisać tym alfabetem wymowę słów, zdań, wybranych tekstów;
- potrafi krytycznie ocenić usłyszane realizacje;
- doskonali sprawność artykulacyjną, uczy się /pod opieką logopedy/ prawidłowej wymowy zaburzonych głosek;
- samodzielnie ćwiczy proste ćwiczenia zbitek polskich i trudnych ciągów mownych;
3. Nabycie umiejętności poprawnej wymowy, wykształcenie wrażliwości słuchowej oraz umiejętności samokontroli.
- Słuchacz zapoznaje się i stosuje normy ortofoniczne obowiązujące w języku polskim, zgodne z ”Prawidłami poprawnej wymowy polskiej” Z. Klemensiewicza;
- dostrzega różnice między wymową potoczną a wymową sceniczną;
- poznaje zagadnienia związane z wymową głosek w toku mowy, takie jak:
- - upodobnienia (asymilacja) pod względem dźwięczności, miejsca artykulacji, stopnia zwarcia, wygłosu do nagłosu,
- - uproszczenia (np. w liczebnikach),
- - połączenia międzywyrazowe i zasady ich realizacji (rozziewy i odbitki artykulacyjne),
- - zasady wymowy głosek podwójnych (geminat) w środku i na pograniczach wyrazów;
- - umie wskazać w/w zagadnienia w wybranych tekstach i zastosować odpowiedni sposób ich realizacji.
- Uczeń poznaje czynniki prozodyczne mowy:
- - sylaby, ich budowę i rodzaje
- - akcent i jego rodzaje: oksytoniczny, paroksytoniczny, proparoksytoniczny, inicjalny, transakcentacje
- - zestroje akcentowe prymarne (odmiany połączeń formy ortotonicznej z enklityką, proklityką, przeczeniem „nie”, ruchomą końcówką czasownikową –śmy, -ście itp.)
- - zestroje akcentowe ściągnięte
- - wyjątki akcentuacyjne , akcent w słowach pochodzenia obcego;
- uczy się prawidłowej realizacji akcentu wyrazowego i akcentu logicznego w zdaniu; potrafi prawidłowo zrealizować samogłoski pod akcentem;
- logicznie segmentować tekst, zaznaczać frazy fonetyczne i intonacyjne;
- odczytywać znaki pisarskie odpowiednią intonacją w zależności od treści;
- stosować odpowiednie pauzy.
4. Wypracowanie i posługiwanie się różnymi środkami wyrazu artystycznego w zakresie żywego słowa.
- Słuchacz umie: wykorzystać rytm, tempo i dynamikę wypowiedzi jako podstawowe środki ekspresji scenicznej;
- posłużyć się właściwą frazą fonetyczną (antykadencją, kadencją i ich pochodnymi) w interpretacjach tekstów mówionych;
- podporządkować frazę mówioną frazie muzycznej;
- dostosować tempo i natężenie głosu do warunków scenicznych (mówienie na odległość, na podparciu oddechowym); wykorzystać pauzę jako środek artystycznego wyrazu;
- podawać słowo plastycznie, wyraziście i sugestywnie;
- dobrać wysokość, siłę, barwę głosu do stanu emocjonalnego (różne odcienie i kombinacje);
- wykorzystać głos jako środek aktorskiego wyrazu;
- opracować dykcyjnie teksty ról i partii śpiewanych (z uwzględnieniem ich charakteru i złożoności);
- dobrać zespoły środków wyrazu tworzące rozmaity język interpretacyjny;
- samodzielnie wykorzystać nabyte umiejętności techniczne i teoretyczne (zasady, normy) w interpretacji tekstów sztuk przygotowywanych na scenę;