Dykcja

I. CELE KSZTAŁCENIA – wymagania ogólne
  • 1. Głównym celem nauczania dykcji jest wykształcenie umiejętności posługiwania się poprawną, wyrazistą i ekspresyjną wymową w śpiewie w mowie oraz w działaniach scenicznych.
  • 2. Rozwijanie dyspozycji psychofizycznych niezbędnych do wykonywania zawodu aktora scen muzycznych.
  • 3. Kształtowanie postawy szacunku dla polskiego dziedzictwa kulturowego oraz poczucia odpowiedzialności za słowo.
  • 4. Opanowanie podstaw techniki mówienia.
  • 5. Wyeliminowanie nieprawidłowości w używaniu narządów mowy, pozbycie się regionalizmów, gwar, naleciałości i niedbałości mowy potocznej.
  • 6. Wykształcenie wrażliwości słuchowej oraz umiejętności samokontroli.
  • 7. Wypracowanie różnych formacji środków wyrazu artystycznego języka interpretacyjnego w zakresie żywego słowa i umiejętności dostosowywania go do coraz to innych potrzeb artystycznych.
II. Warsztat

1. Przygotowanie z zakresu anatomii i fizjologii aparatu głosowego.

  • Słuchacz zyskuje świadomość funkcjonowania narządów mowy;
  • poznaje budowę aparatu oddechowego, artykulacyjnego i fonacyjnego;
  • potrafi opisać mechanizm powstawania dźwięku;
  • scharakteryzować budowę nasady, jamy ustnej, nosowej i gardłowej;
  • umie opisać budowę krtani i narządu słuchu oraz aparatu oddechowego;
  • poznaje zasady higieny głosu;
  • potrafi wykonać podstawowe zestawy ćwiczeń motorycznych usprawniających aparat głosowy: ćwiczeń warg, języka, podniebienia miękkiego, krtani, ćwiczeń oddechowych (podparcia oddechowego – appoggio) oraz ćw. rezonacyjnych, opanowuje umiejętność ekonomicznego operowania wydechem.

2. Wyeliminowanie nieprawidłowości w używaniu narządów mowy.

  • Słuchacz zyskuje większą świadomość wymawianiową poprzez zapoznanie się z elementami fonetyki i ortofonii;
  • zdobywa wiedzę dotycząca klasyfikacji artykulacyjnej głosek polskich;
  • zna tablice spółgłosek, kryteria ich podziału pod względem artykulacyjnym, umie dokonać podziału spółgłosek i wpisać w tabelę;
  • rozpoznaje prawidłowe brzmienie głosek w izolacji oraz w logatomie;
  • umie zademonstrować prawidłowy układ artykulacyjny oraz odróżnić od wadliwych realizacji;
  • potrafi scharakteryzować samogłoski i ich układ artykulacyjny, dokonać podziału zgodnie z „trójkątem T. Benniego” oraz prawidłowo je wymówić;
  • kształci umiejętność poprawnego wykorzystywania głosek w różnych sytuacjach scenicznych;
  • zwiększa zasób pojęć dotyczących cech głosek np. labializacja, koartykulacja, fonetycznej organizacji wyrazu: fazy wypowiedzi, antycypacja, perseweracja itd.;
  • poznaje alfabet fonetyczny oraz zapis wersji wymowy scenicznej;
  • potrafi zapisać tym alfabetem wymowę słów, zdań, wybranych tekstów;
  • potrafi krytycznie ocenić usłyszane realizacje;
  • doskonali sprawność artykulacyjną, uczy się /pod opieką logopedy/ prawidłowej wymowy zaburzonych głosek;
  • samodzielnie ćwiczy proste ćwiczenia zbitek polskich i trudnych ciągów mownych;

3. Nabycie umiejętności poprawnej wymowy, wykształcenie wrażliwości słuchowej oraz umiejętności samokontroli.

  • Słuchacz zapoznaje się i stosuje normy ortofoniczne obowiązujące w języku polskim, zgodne z ”Prawidłami poprawnej wymowy polskiej” Z. Klemensiewicza;
  • dostrzega różnice między wymową potoczną a wymową sceniczną;
  • poznaje zagadnienia związane z wymową głosek w toku mowy, takie jak:
    • - upodobnienia (asymilacja) pod względem dźwięczności, miejsca artykulacji, stopnia zwarcia, wygłosu do nagłosu,
    • - uproszczenia (np. w liczebnikach),
    • - połączenia międzywyrazowe i zasady ich realizacji (rozziewy i odbitki artykulacyjne),
    • - zasady wymowy głosek podwójnych (geminat) w środku i na pograniczach wyrazów;
    • - umie wskazać w/w zagadnienia w wybranych tekstach i zastosować odpowiedni sposób ich realizacji.
  • Uczeń poznaje czynniki prozodyczne mowy:
    • - sylaby, ich budowę i rodzaje
    • - akcent i jego rodzaje: oksytoniczny, paroksytoniczny, proparoksytoniczny, inicjalny, transakcentacje
    • - zestroje akcentowe prymarne (odmiany połączeń formy ortotonicznej z enklityką, proklityką, przeczeniem „nie”, ruchomą końcówką czasownikową –śmy, -ście itp.)
    • - zestroje akcentowe ściągnięte
    • - wyjątki akcentuacyjne , akcent w słowach pochodzenia obcego;
  • uczy się prawidłowej realizacji akcentu wyrazowego i akcentu logicznego w zdaniu; potrafi prawidłowo zrealizować samogłoski pod akcentem;
  • logicznie segmentować tekst, zaznaczać frazy fonetyczne i intonacyjne;
  • odczytywać znaki pisarskie odpowiednią intonacją w zależności od treści;
  • stosować odpowiednie pauzy.

4. Wypracowanie i posługiwanie się różnymi środkami wyrazu artystycznego w zakresie żywego słowa.

  • Słuchacz umie: wykorzystać rytm, tempo i dynamikę wypowiedzi jako podstawowe środki ekspresji scenicznej;
  • posłużyć się właściwą frazą fonetyczną (antykadencją, kadencją i ich pochodnymi) w interpretacjach tekstów mówionych;
  • podporządkować frazę mówioną frazie muzycznej;
  • dostosować tempo i natężenie głosu do warunków scenicznych (mówienie na odległość, na podparciu oddechowym); wykorzystać pauzę jako środek artystycznego wyrazu;
  • podawać słowo plastycznie, wyraziście i sugestywnie;
  • dobrać wysokość, siłę, barwę głosu do stanu emocjonalnego (różne odcienie i kombinacje);
  • wykorzystać głos jako środek aktorskiego wyrazu;
  • opracować dykcyjnie teksty ról i partii śpiewanych (z uwzględnieniem ich charakteru i złożoności);
  • dobrać zespoły środków wyrazu tworzące rozmaity język interpretacyjny;
  • samodzielnie wykorzystać nabyte umiejętności techniczne i teoretyczne (zasady, normy) w interpretacji tekstów sztuk przygotowywanych na scenę;